Przeprowadzone w ostatnich latach badania dotyczące zdrowia psychicznego Polaków dostarczają spójnego, choć niepokojącego obrazu kondycji psychicznej społeczeństwa. Poniżej przedstawiam najważniejsze wnioski wynikające z przeanalizowanych raportów i projektów badawczych.

Alarmujący stan zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży

Badania jednoznacznie wskazują na poważny kryzys zdrowia psychicznego wśród młodych Polaków. Wyniki projektu MŁODE GŁOWY są szczególnie alarmujące – prawie co trzeci uczeń (29,3%) ma podejrzenie depresji, a aż 39,2% myślało o podjęciu próby samobójczej. Co więcej, 8,8% badanych uczniów przyznaje, że już podjęło próbę samobójczą, co stanowi niezwykle niepokojący wskaźnik.

Badania ujawniają tzw. „triadę kryzysu psychicznego” wśród młodzieży, na którą składają się: samotność, skrajnie niska samoocena i niskie poczucie sprawczości. Młodzi ludzie często nie widzą sensu w swoich działaniach i nie wierzą, że mogą wpłynąć na otaczającą ich rzeczywistość.

Raport Rzecznika Praw Dziecka potwierdza te tendencje – 31% badanych dzieci i nastolatków zwraca uwagę na zły stan psychiki swój i rówieśników, a jeśli dodać do tego problemy związane z przeciążeniem obowiązkami oraz potrzebę większego wsparcia emocjonalnego, to okazuje się, że 43% młodych osób zgłasza trudności związane ze zdrowiem psychicznym.

Rosnący poziom stresu i zaburzeń psychicznych w populacji ogólnej

Z raportów wynika, że problemy ze zdrowiem psychicznym dotykają znaczącą część polskiego społeczeństwa. Według kompleksowego zestawienia, co czwarty Polak cierpiał przynajmniej raz w życiu na jakieś zaburzenie psychiczne, a prawie 8% doświadczyło takiego zaburzenia w ciągu ostatnich 12 miesięcy.

Niepokojący jest również fakt, że odsetek Polaków obawiających się o swoje zdrowie psychiczne wzrósł ponad dwukrotnie w ciągu ostatnich sześciu lat – z 19% w 2018 roku do 40% obecnie. Problemy ze zdrowiem psychicznym stały się drugą największą obawą zdrowotną Polaków, ustępując jedynie obawom związanym z nowotworami.

Polacy doświadczają również wyjątkowo wysokiego poziomu stresu – 45% badanych twierdzi, że w ciągu ostatniego roku doświadczyło silnego stresu kilka razy, podczas gdy na świecie odsetek ten wynosi 33%. Co więcej, 35% polskich respondentów przyznaje, że byli na tyle zestresowani, że przez pewien czas nie byli w stanie chodzić do pracy.

Niewystarczające zasoby w systemie opieki psychiatrycznej

Badania jednoznacznie wskazują na znaczące deficyty w systemie opieki psychiatrycznej w Polsce. Dane liczbowe są bezlitosne:

• Na jednego psychoterapeutę przypada 2,2 tys. dorosłych Polaków
• Na jednego psychiatrę przypada 6,5 tys. osób
• Na jednego psychiatrę dziecięcego przypada ponad 12 tys. dzieci i młodzieży poniżej 18. roku życia

Te statystyki wyjaśniają, dlaczego tak wielu Polaków ma ograniczony dostęp do specjalistycznej pomocy psychologicznej i psychiatrycznej. Niedobór specjalistów może prowadzić do długiego czasu oczekiwania na pomoc, co w przypadku problemów ze zdrowiem psychicznym może mieć tragiczne konsekwencje.

Nierówne traktowanie zdrowia psychicznego i fizycznego

Badania pokazują, że w polskim systemie opieki zdrowotnej zdrowie psychiczne wciąż nie jest traktowane na równi ze zdrowiem fizycznym. Tylko co piąty polski badany uważa, że system opieki zdrowotnej traktuje zdrowie psychiczne na równi ze zdrowiem fizycznym. Niemal połowa (49%) jest zdania, że system skupia się głównie na zdrowiu fizycznym, a psychiczne traktuje jako mniej ważne.

Ta nierówność może przyczyniać się do stygmatyzacji osób cierpiących na zaburzenia psychiczne i zniechęcać je do szukania pomocy. Może również wpływać na decyzje dotyczące finansowania i organizacji systemu opieki psychiatrycznej.

Zróżnicowanie problemów według płci i grup zawodowych

Interesujące wnioski dotyczą również różnic między płciami i grupami zawodowymi. Kobiety gorzej oceniają swoje zdrowie psychiczne niż mężczyźni i częściej chorują na depresję. Jest to spójne z ogólnoświatowymi trendami, ale wymaga szczególnej uwagi przy projektowaniu programów profilaktycznych i terapeutycznych.

Badanie Fundacji Polki w Medycynie zwróciło uwagę na szczególnie trudną sytuację pracowników medycznych, którzy są narażeni na wysoki poziom stresu zawodowego. Ta grupa zawodowa, mająca kluczowe znaczenie dla funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej, wymaga specjalnego wsparcia psychologicznego.

Próby reformy systemu opieki psychiatrycznej

Prowadzony od sześciu lat pilotaż centrów zdrowia psychicznego, który kończy się 30 czerwca 2025 roku, stanowi próbę reformy systemu opieki psychiatrycznej w Polsce. Opiera się on na koncepcji psychiatrii środowiskowej, która zakłada odejście od leczenia szpitalnego na rzecz opieki blisko pacjenta w mniejszych ośrodkach.

Przeniesienie systemu centrów zdrowia psychicznego na całą Polskę będzie kosztować od 1,5 do 2 mld złotych. Jest to znacząca inwestycja, która – jeśli zostanie właściwie zrealizowana – może przynieść istotną poprawę dostępności i jakości opieki psychiatrycznej.

Wnioski końcowe

Przedstawione badania rysują obraz społeczeństwa borykającego się z poważnymi problemami w obszarze zdrowia psychicznego, przy jednoczesnym braku odpowiedniego wsparcia systemowego. Szczególnie niepokojąca jest sytuacja dzieci i młodzieży, które doświadczają wysokiego poziomu stresu, depresji i myśli samobójczych.

Dane wskazują na pilną potrzebę:

1. Zwiększenia dostępności pomocy psychologicznej i psychiatrycznej, zwłaszcza dla dzieci i młodzieży
2. Destygmatyzacji problemów zdrowia psychicznego i zwiększenia świadomości społecznej w tym zakresie
3. Zrównania statusu zdrowia psychicznego i fizycznego w systemie opieki zdrowotnej
4. Wdrożenia skutecznych programów profilaktycznych adresowanych do grup podwyższonego ryzyka
5. Kontynuacji reform systemowych zmierzających do rozwoju psychiatrii środowiskowej

Pozytywnym aspektem jest rosnąca świadomość problemów zdrowia psychicznego wśród Polaków i podejmowane inicjatywy reformy systemu. Jednak skala wyzwań wymaga jeszcze większej determinacji i zaangażowania zarówno ze strony instytucji państwowych, jak i całego społeczeństwa.