Współczesna psychiatria stoi w obliczu dynamicznego rozwoju, czego dowodem są liczne badania nad skutecznością leków w leczeniu zaburzeń psychicznych. Poniżej przedstawiam przegląd najnowszych badań z Polski i świata, wraz z kluczowymi wnioskami dotyczącymi skuteczności różnych grup leków psychiatrycznych.

Przełomowe badania nad nowymi mechanizmami działania leków przeciwpsychotycznych

Jednym z najważniejszych przełomów w leczeniu schizofrenii jest opracowanie leku KarXT (Cobenfy), zatwierdzonego przez FDA we wrześniu 2024 roku. W przeciwieństwie do tradycyjnych leków przeciwpsychotycznych działających na receptory dopaminowe, KarXT działa na receptory muskarynowe12. Lek zawiera ksanomelinę (agonistę receptorów muskarynowych) oraz chlorek trospium (antagonistę tych receptorów) i wykazuje znaczącą skuteczność w redukcji objawów schizofrenii, w tym pozytywnych, negatywnych i poznawczych411.

Według Jeffreya Conna, farmakologa z Vanderbilt University, wprowadzenie leku działającego na receptory muskarynowe stanowi „zupełnie nowe podejście w psychiatrii” i wywołało niespotykaną ekscytację w środowisku naukowym12. Jest to o tyle istotne, że przez dziesięciolecia leki przeciwpsychotyczne działały zasadniczo w ten sam sposób – osłabiając efekty dopaminy.

Wśród innych obiecujących leków w fazie zaawansowanych badań znajduje się brilaroxazine, który w badaniu RECOVER wykazał znaczącą redukcję objawów ostrej schizofrenii. Przy dawce 50 mg osiągnięto 10,1-punktową redukcję w skali PANSS w porównaniu z placebo (p < 0,001), z istotnymi poprawami w objawach pozytywnych, negatywnych i poznawczych4.

Badania nad skutecznością leków przeciwdepresyjnych

Jedną z najważniejszych publikacji ostatnich lat jest metaanaliza z 2018 roku, która objęła 522 badania dotyczące 21 leków przeciwdepresyjnych, z udziałem 116 477 pacjentów. Główny wniosek jest jednoznaczny: leki przeciwdepresyjne wykazują większą skuteczność niż placebo, choć różnią się między sobą pod względem efektywności313.

W porównaniach bezpośrednich, agomelatyna, amitryptylina, escitalopram, mirtazapina, paroksetyna, wenlafaksyna i wortioksetyna okazały się skuteczniejsze niż inne leki przeciwdepresyjne. Natomiast agomelatyna, citalopram, escitalopram, fluoksetyna, sertralina i wortioksetyna były lepiej tolerowane13.

Warto jednak zauważyć, że pojawiają się także badania kwestionujące teorię serotoninową depresji. Profesor Joanna Moncrieff z University College London twierdzi, że „po wielu badaniach, prowadzonych przez kilkadziesiąt lat, nie ma przekonujących dowodów na to, że depresja jest spowodowana nieprawidłowościami serotoninowymi”15. Z tą tezą nie zgadza się jednak Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, które podkreśla skuteczność leków przeciwdepresyjnych potwierdzoną w licznych badaniach klinicznych15.

Badania nad leczeniem depresji lekoopornej

Ważnym kierunkiem badań są nowe podejścia do leczenia depresji lekoopornej. W Polsce zespół z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego prowadzi pionierskie badania nad skutecznością i bezpieczeństwem psylocybiny w połączeniu z lekami SSRI1. Jest to jedno z pierwszych badań na świecie, które oceni wpływ leków SSRI na skuteczność i tolerancję psylocybiny.

Badania pokazują, że psylocybina, poprzez swoje działanie na mózg, wspiera neuroplastyczność, co może prowadzić do trwałych pozytywnych zmian w funkcjonowaniu1. Poprawa stanu psychicznego po podaniu psylocybiny może utrzymywać się nawet do 12 miesięcy, a w połączeniu z psychoterapią może prowadzić do istotnej i długotrwałej poprawy.

Personalizacja leczenia – nowe podtypy depresji

Przełomowe badanie przeprowadzone przez naukowców ze Stanford Medicine wykazało istnienie sześciu podtypów depresji, z których każdy wymaga specyficznego podejścia terapeutycznego14. Badanie oparte na skanach mózgu 801 osób z depresją lub zaburzeniami lękowymi wykazało, że:

• Pacjenci z podtypem charakteryzującym się nadmierną aktywnością w obszarach poznawczych lepiej reagowali na wenlafaksynę
• Osoby z podtypem cechującym się wyższym poziomem aktywności w obszarach związanych z depresją lepiej reagowały na psychoterapię behawioralną (CBT)
• Pacjenci z niższym poziomem aktywności w obszarach odpowiedzialnych za uwagę wykazywali gorszą odpowiedź na terapię behawioralną, sugerując większą skuteczność farmakoterapii
• Dwa z sześciu podtypów nie reagowały ani na farmakoterapię, ani na terapię behawioralną, co wskazuje na potrzebę poszukiwania alternatywnych metod leczenia14

Nowe leki w leczeniu bezsenności

Badania nad daridoreksantem w leczeniu bezsenności wykazały jego istotną statystycznie wyższą skuteczność w porównaniu z placebo. Lek wykazał najwyższą efektywność w dawkach 25 mg i 50 mg, a pozytywne efekty działania utrzymywały się po 3 miesiącach terapii10.

Warto również wspomnieć o lemboreksancie, który został wymieniony wśród nowych leków zatwierdzonych przez FDA w latach 2018-2022 do leczenia bezsenności2.

Leki w leczeniu zaburzeń lękowych

Badania wykazują skuteczność pewnych atypowych leków przeciwpsychotycznych w leczeniu zaburzeń lękowych opornych na standardowe leczenie. Risperidon okazał się skuteczny w przypadkach opornych na leczenie, z odsetkiem reakcji wynoszącym między 30 a 50%7.

Przełomem może być również MM120 (lysergide d-tartrate), który otrzymał od FDA status terapii przełomowej w leczeniu zaburzenia lękowego uogólnionego (GAD). W badaniach klinicznych wykazano, że pojedyncza dawka 100 μg MM120, podana w monitorowanym środowisku klinicznym, przynosi szybki efekt już w drugim dniu. Po 12 tygodniach 65% uczestników osiągnęło odpowiedź kliniczną, a 48% remisję4.

Porównanie skuteczności leków psychiatrycznych i ogólnych

Interesujących wniosków dostarcza metaanaliza porównująca skuteczność leków psychiatrycznych i ogólnych, która objęła 94 metaanalizy (48 leków stosowanych w 20 schorzeniach somatycznych i 16 leków w 8 chorobach psychicznych). Wyniki pokazują, że wielkość efektu dla leków psychiatrycznych (mediana 0,41) jest porównywalna z lekami stosowanymi w chorobach somatycznych (mediana 0,37)8.

Badanie to obala powszechny mit, jakoby leki psychiatryczne były mniej skuteczne od leków stosowanych w innych dziedzinach medycyny.

Wnioski końcowe

Najnowsze badania w dziedzinie psychiatrii przynoszą kilka kluczowych wniosków:

1. Następuje odejście od tradycyjnych mechanizmów działania leków psychiatrycznych na rzecz nowych, bardziej ukierunkowanych podejść (np. receptory muskarynowe w schizofrenii)
2. Leki przeciwdepresyjne wykazują skuteczność większą niż placebo, mimo kontrowersji wokół teorii serotoninowej depresji
3. Badania nad psychodelikami (np. psylocybina) otwierają nowe możliwości w leczeniu depresji lekoopornej
4. Personalizacja leczenia staje się coraz bardziej istotna, co potwierdza odkrycie różnych podtypów depresji wymagających specyficznego podejścia terapeutycznego
5. Skuteczność leków psychiatrycznych jest porównywalna z lekami stosowanymi w chorobach somatycznych
6. Nowe leki psychiatryczne koncentrują się nie tylko na redukcji objawów podstawowych, ale również na poprawie funkcji poznawczych i jakości życia pacjentów

Psychiatria znajduje się w okresie dynamicznego rozwoju, a nowe badania dostarczają coraz bardziej precyzyjnych narzędzi do leczenia zaburzeń psychicznych, dając nadzieję pacjentom z chorobami dotychczas trudno poddającymi się terapii.

Udostępnij

Eksportuj

Przepisz